Ruimte voor Polyfonie, een actieonderzoek naar de betekenis van een kunst-& filosofielab voor de vrije handeling in het onderwijs.
Stellingen
Als het onderwijs niet voldoende ruimte en mogelijkheden biedt aan kinderen om te kunnen leven als mens in een complexe ‘meerstemmige’ wereld draagt zij bij aan de problemen van deze tijd.
Door het begrip ‘pluraliteit’ te vertalen als ‘polyfonie’, kan verscheidenheid tussen en in mensen ervaarbaar worden als een koor van stemmen die wisselend naar voren komen in verschillende omstandigheden.
De concepten authentieke, creatieve en verantwoordelijke stem bieden aan leerkrachten een taal om over subjectificatie te spreken en dit een plaats te geven in hun praktijk.
Iedere school zou een permanente binnen-of buitenschoolse enclave moeten hebben als plaats van waaruit zij zichzelf regelmatig van een afstand bekijkt en tegenspreekt.
Tussen 2016 en 2021 deed Nathalie Beekman een PhD onderzoek, Ruimte voor Polyfonie, naar de manier waarop een kunst- & filosofielab zou kunnen bijdragen aan ruimte voor de ‘vrije handeling’ op multiculturele basisschool KDS Bisschop Bekkers in Groningen.
De aanleiding werd gevormd door de veelgehoorde kritiek dat in het onderwijs de balans is doorgeslagen naar een sterke complexiteitsreductie, naar controle en normalisering. De eigen stem van kinderen zou niet genoeg ruimte krijgen en leerkrachten zouden vaak tot spreekbuis van het onderwijsbeleid worden gemaakt. Er wordt in het onderzoek op gewezen dat de ruimte voor de vrije handeling onder druk staat en dat er te weinig oog is voor het belang van pluraliteit, voor verscheidenheid en verschil. Dit staat haaks op de taak van het onderwijs om kinderen te helpen om zich als vrije, bewuste actoren te kunnen (gaan) verhouden tot een complexe, meerstemmige wereld en ontneemt leerkrachten in zekere zin hun professionaliteit.
In het onderzoek is gezocht naar de mogelijkheid om door middel van kunst en kinderfilosofie een specifieke opvatting van persoonsvorming, de door onderwijsfilosoof Gert Biesta voorgestelde ‘subjectwording’ in de schoolpraktijk van de genoemde basisschool te brengen. Bij subjectwording gaat het om het vrije handelen van kinderen in relatie tot de ontmoeting met ander en met wat anders is. Het betreft niet wie of wat je bent, maar hoe je bestaat. Dit vrije handelen wordt hier op twee manieren opgevat. De ene manier is gebaseerd op het begrip ‘actie’ van filosofe Hannah Arendt, dit verwijst naar de mogelijkheid die ieder mens heeft om ‘beginner’ te zijn, om als vrije actor ‘het nieuwe’ in de wereld te brengen. De andere manier is geïnspireerd door het begrip ‘uniciteit’ van filosoof Emmanuel Levinas, die stelt dat je niet uniek bent, maar je dit wordt door het appèl wat de ander op je doet en je hier aanspreekbaar voor tonen.
Subjectwording is geen stuurbaar of meetbaar begrip, waardoor het moeilijk landt in het onderwijs. In het onderzoek is de term pluraliteit vertaald in een meer ervaarbare vorm, in polyfonie, een vorm van meerstemmigheid. Vervolgens is er door de inzet van kunst en kinderfilosofie gezocht naar ‘vrije’ stemmen van kinderen, die worden aangeduid als de authentieke, de creatieve en de verantwoordelijke stemmen. Hiermee is voor leerkrachten een taal ontwikkeld om verschillende kwaliteiten van het verschijnen van de kinderen in de wereld te benoemen. Het kunst- en filosofielab blijkt als onderdeel van het curriculum en als een permanente, onderscheiden plaats binnen de school met afwijkende spelregels als duurzaam veranderingsinstrument te kunnen dienen.
